Το δικαίωμα της αντίρρησης συνείδησης στη στρατιωτική θητεία θα πρέπει να εγγυάται σε όλα τα μέρη της Ευρώπης

Το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης έχει υποστηριχθεί από το Συμβούλιο της Ευρώπης ήδη από το 1967 όταν ένα πρώτο Ψήφισμα για το θέμα υιοθετήθηκε από την Κοινοβουλευτική Συνέλευση. Η αναγνώριση αυτού του δικαιώματος αργότερα έγινε μια απαίτηση για τα κράτη τα οποία επιδιώκουν την ένταξή τους στον οργανισμό.

Πρόσφατα το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων αναγνώρισε στην υπόθεση Bayatyan κατά Αρμενίας ότι το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης κατοχυρώνεται από το Άρθρο 9 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης, το οποίο προστατεύει την ελευθερία της σκέψης, της συνείδησης και της θρησκείας. Αυτό ήταν ένα ακόμη σημαντικό βήμα για πολλούς αντιρρησίες συνείδησης οι οποίοι ακόμα διώκονται στην Ευρώπη λόγω της άρνησής τους να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία.

Στην πραγματικότητα, το δικαίωμα άρνησης ως προς τη στρατιωτική θητεία για λόγους συνείδησης αναγνωρίζεται πλέον στη συντριπτική πλειοψηφία των 47 κρατών μελών. Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν προβλήματα σε ορισμένες χώρες, όπου η στρατιωτική θητεία είναι ακόμη μια απόλυτη υποχρέωση (τουλάχιστον για τους άνδρες) ή όπου η εναλλακτική υπηρεσία είναι υπό στρατιωτικό έλεγχο ή έχει μεροληπτικό ή τιμωρητικό χαρακτήρα, για παράδειγμα μέσω της απαίτησης για πολύ μεγαλύτερη διάρκεια υπηρεσίας.

Διώξεις, φυλακίσεις και κακομεταχείριση

Από τις 15 χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης που διατηρούν το σύστημα της υποχρεωτικής στράτευσης, τουλάχιστον επτά έχουν φυλακίσει αντιρρησίες τα τελευταία χρόνια.

Στην Αρμενία, για παράδειγμα, οι αντιρρησίες συνείδησης εξακολουθούν να διώκονται, να καταδικάζονται και να φυλακίζονται για την άρνησή τους να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία.

Σε μια επίσκεψη σε μια φυλακή της Αρμενίας πέρυσι συζήτησα αυτήν την κατάσταση με δύο νεαρούς άντρες που ανήκουν στην κοινότητα των Μαρτύρων του Ιεχωβά. Μου εξήγησαν ότι είχαν καταδικαστεί επειδή δεν μπορούσαν να δεχθούν την υπάρχουσα μορφή της εναλλακτικής υπηρεσίας, δεδομένου ότι τη διαχειριζόταν ο στρατός - ένα ζήτημα που τέθηκε επίσης από την Επιτροπή της Βενετίας στην πρόσφατη γνωμοδότησή της σχετικά με τις προτεινόμενες τροποποιήσεις του νόμου για την εναλλακτική υπηρεσία.

Το Αζερμπαϊτζάν δεσμεύτηκε να υιοθετήσει ένα νόμο για την εναλλακτική υπηρεσία όταν έγινε μέλος του Συμβουλίου της Ευρώπης το 2001. Αν και το Σύνταγμα κατοχυρώνει το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης, το αντίστοιχο νομοθετικό πλαίσιο δεν έχει ακόμη υιοθετηθεί.

Επομένως, δεν υπάρχει εναλλακτική λύση ως προς την στρατιωτική θητεία. Οι αντιρρησίες συνείδησης εξακολουθούν να φυλακίζονται όταν ζητούν να εκπληρώσουν εναλλακτική πολιτική υπηρεσία εκτός στρατιωτικού ελέγχου.

Αυτή ήταν πρόσφατα η υπόθεση του Bakhtiyar Hajiyev, ενός νέου ακτιβιστή και υποψηφίου στις βουλευτικές εκλογές του 2010, ο οποίος καταδικάστηκε πέρυσι σε δύο χρόνια φυλάκιση για αποφυγή της στρατιωτικής θητείας, παρά το αίτημά του να υπηρετήσει εναλλακτική υπηρεσία.

Η Τουρκία είναι η μόνη χώρα του Συμβουλίου της Ευρώπης η οποία δεν αναγνωρίζει το δικαίωμα στην αντίρρηση συνείδησης στους στρατεύσιμους, και οι αντιρρησίες συνείδησης διώκονται και φυλακίζονται για την άρνησή τους να υπηρετήσουν στρατιωτική θητεία. Σε πολλές περιπτώσεις έχουν αντιμετωπίσει επανειλημμένες φυλακίσεις έως ότου ολοκληρώσουν τη στρατιωτική τους θητεία. Υπήρξε, επίσης, μια σειρά αναφορών για κακομεταχείριση των αντιρρησιών συνείδησης κατά τη διάρκεια της κράτησής τους.

Στην υπόθεση Ülke, το Δικαστήριο του Στρασβούργου έκρινε ότι οι επαναλαμβανόμενες καταδίκες και φυλακίσεις του αιτούντος επειδή αρνήθηκε να εκτελέσει την υποχρεωτική στρατιωτική θητεία, λόγω των πεποιθήσεών του ως ειρηνιστής, συνιστούν ταπεινωτική μεταχείριση (παραβίαση του Άρθρου 3 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης).

Περιορισμός του δικαιώματος στην ελευθερία της έκφρασης

Το πρόβλημα στην Τουρκία επιδεινώνεται από τους περιορισμούς στην ελευθερία της έκφρασης. Ο Τουρκικός Ποινικός Κώδικας (Άρθρο 318, πρώην Άρθρο 155) έχει χρησιμοποιηθεί για τη δίωξη μη βίαιων εκφράσεων υποστήριξης της αντίρρησης συνείδησης. Αυτό οδήγησε σε πολλές αποφάσεις του Δικαστηρίου του Στρασβούργου που έκριναν ότι παραβιάστηκε το Άρθρο 10 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για την ελευθερία του λόγου.

Το Δικαστήριο έχει κρίνει ότι ένα άρθρο εφημερίδας με ένα τέτοιο μήνυμα δεν μπορεί να θεωρηθεί ως προτροπή σε άμεση λιποταξία. Ωστόσο, ο Τουρκικός Ποινικός Κώδικας αντιμετωπίζει τη διάδοση μέσω του τύπου, ως επιβαρυντική περίσταση. Μεταξύ πολλών άλλων, ο Halil Savda, αντιρρησίας συνείδησης ο ίδιος, έχει καταδικαστεί αρκετές φορές σύμφωνα με το Άρθρο 318 επειδή μίλησε δημόσια υπέρ του δικαιώματος στην αντίρρηση συνείδησης.

Τα συμφωνηθέντα πρότυπα πρέπει να εφαρμόζονται

Σε μια Σύσταση σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα των μελών των ενόπλων δυνάμεων, η Επιτροπή Υπουργών του Συμβουλίου της Ευρώπης, τόνισε το 2010 ότι οι στρατεύσιμοι θα πρέπει να έχουν το δικαίωμα να τους χορηγείται το καθεστώς του αντιρρησία συνείδησης και ότι θα πρέπει να τους προτείνεται μια εναλλακτική υπηρεσία μη στρατιωτικού χαρακτήρα.

Το μήνυμα από αυτό καθώς και από τη νομολογία του Δικαστηρίου του Στρασβούργου είναι πολύ σαφές: τα κράτη μέλη που δεν το έχουν πράξει, θα πρέπει να θεσπίσουν μια γνήσια πολιτική εναλλακτική υπηρεσία, η οποία δεν θα είναι υπό τον έλεγχο του στρατού και θα έχει μη τιμωρητική διάρκεια και χαρακτήρα.

Η αντίρρηση συνείδησης είναι ανθρώπινο δικαίωμα. Επομένως, είναι καιρός όλα τα κράτη μέλη να συμμορφωθούν με τις δεσμεύσεις τους και να αναγνωρίσουν αυτό το δικαίωμα αποτελεσματικά.

 Thomas Hammarberg